Frajil X Sendromu

Frajil X Sendromu

Frajil X Sendromu, en sık görülen kalıtsal bilişsel gerilik nedenidir ve yaklaşık olarak erkeklerde 1/4000 oranında görülür. Frajil X sendromu; FMR1 (Frajil X Mental Retardasyon 1) geninde hipermetilasyon ve CGG tekrar sayısının artması ile ortaya çıkar. Frajil X mental retardasyon proteini (FMRP); sinaptik plastisite dahil birçok mRNA translasyonunda major regülatör proteindir. FMRP kaybı; değişmiş sinaptik fonksiyon ve değişmiş dentritik morfoloji dahil birçok değişikliğe neden olur.

Makrosefali, uzun yüz, baş büyüklüğü, belirgin alın ve çene, çıkıntılı kulaklar, eklem gevşekliği, makroorşidizm gibi karakteristik morfojik belirtileri ve hiperaktivite, anksiyete, dokunsal defans, bakmaktan kaçınma, sosyalleşme zorlukları, tekrarlayıcı konuşma gibi davranışsal özellikler gözlenir. Ayrıca Frajil X sendromu, normal fonksiyondan, orta ve ağır bilişsel geriliğe kadar uzanan geniş bir çeşitlilikle belirti verebilir. Frajil X sendromu olan erkeklerin %60’ında otizim spektrum bozukluğu (OSB) eş tanısı bulunduğu bildirilmekle birlikte bazı çalışmalarda erkeklerin %86.4’ünün ve kızların %61.7’sinin DSM-5’te “kısıtlı-tekrarlayıcı ilgi alanı ve davranışlar” kriterlerini karşıladığı ancak erkeklerin sadece %29.4’ünün ve kızların %13’ünün sosyal iletişim ve etkileşim bozukluğu kriterlerini karşıladığı ileri sürülmüştür. Frajil X sendromunda kısıtlı-tekrarlayıcı davranış ve ilgi alanları zihinsel gelişim sorunları ile ilişkili olabilir. Bilişsel geriliği olan çocuklarda OSB belirtilerinin tespiti ve ayırıcı tanısının yapılması güçleşebilir.

Frajil X sendromu olanlarda en sık kompleks parsiyal nöbet olmak üzere %10-20 oranında epilepsi bildirilmiştir. Nöbetler genellikle çocukluk çağında kolaylıkla kontrol altına alınabilir. EEG’de yavaşlamış zemin aktivitesi ve multifokal EEG anormallikleri gözlenir. Frajil X sendromunda sık nöbet/ EEG paterni selim sentrotemporal dikenli epilepsiye benzerdir.

Gauthey ve ark. yayınladıkları çalışmada Frajil X sendromu olan hastalarında (beş hastada) statusepileptikus saptadıklarını bildirmişlerdir. Hastalar ilk nöbetlerinde statusepileptikus ile başvurmuş ve bazılarında takiplerinde uzamış nöbetler saptanmıştır. Frajil X sendromunda uzamış nöbetler bildirilmekle birlikte statusepileptikus nadirdir. Takiplerinde bu hastalarda refrakter epilepsi gelişmemiş ve sadece nadir ek nöbetler gözlenmiştir.

Epilepsi, Frajil X sendromunun sık başvuru nedenlerinden biridir. Buna neden olan değişik mekanizmalar söz konusudur. Frajil X fare modellerinde hipokampus, diensefalon ve beyin sapında GABAa üretiminin düşük, glutamik asit dekarboksilaz üretiminin de yüksek olduğu görülmüştür. İnhibisyon- eksitasyon sistemindeki bu dengesizlik nöbet gelişimine neden olabilir. Bu dengesizlik yaşamın ilk 6 ayında başlayabilir fakat genellikle 2 yaşından önce nöbete yol açmaz. Frajil X sendromu olan hastalarda epilepsi nöbetleri nadirdir fakat EEG anormallikleri birkaç yıl sonrasında ciddileşebilir.