Frajil X Sendromu: Kapsamlı Rehber

Genel Bakış

Frajil X Sendromu, en sık görülen kalıtsal bilişsel gerilik nedenidir ve yaklaşık olarak erkeklerde 1/4000 oranında görülür. Frajil X sendromu; FMR1 (Frajil X Mental Retardasyon 1) geninde hipermetilasyon ve CGG tekrar sayısının artması ile ortaya çıkar.

Genetik Temeller

Frajil X mental retardasyon proteini (FMRP); sinaptik plastisite dahil birçok mRNA translasyonunda major regülatör proteindir. FMRP kaybı; değişmiş sinaptik fonksiyon ve değişmiş dentritik morfoloji dahil birçok değişikliğe neden olur.

Klinik Belirtiler

Morfolojik Özellikler

• Makrosefali (büyük baş)
• Uzun yüz ve belirgin alın
• Çıkıntılı kulaklar
• Eklem gevşekliği
• Makroorşidizm (büyük testisler)

Davranışsal Özellikler

• Hiperaktivite
• Anksiyete
• Dokunsal defans
• Bakmaktan kaçınma
• Sosyalleşme zorlukları
• Tekrarlayıcı konuşma

Frajil X sendromu, normal fonksiyondan, orta ve ağır bilişsel geriliğe kadar uzanan geniş bir çeşitlilikle belirti verebilir.

Otizm Spektrum Bozukluğu İlişkisi

Frajil X sendromu olan erkeklerin %60’ında otizm spektrum bozukluğu (OSB) eş tanısı bulunduğu bildirilmekle birlikte bazı çalışmalarda erkeklerin %86.4’ünün ve kızların %61.7’sinin DSM-5’te “kısıtlı-tekrarlayıcı ilgi alanı ve davranışlar” kriterlerini karşıladığı ancak erkeklerin sadece %29.4’ünün ve kızların %13’ünün sosyal iletişim ve etkileşim bozukluğu kriterlerini karşıladığı ileri sürülmüştür.

Frajil X sendromunda kısıtlı-tekrarlayıcı davranış ve ilgi alanları zihinsel gelişim sorunları ile ilişkili olabilir. Bilişsel geriliği olan çocuklarda OSB belirtilerinin tespiti ve ayırıcı tanısının yapılması güçleşebilir.

Epilepsi ve Nörolojik Bulgular

Epilepsi Sıklığı

Frajil X sendromu olanlarda en sık kompleks parsiyal nöbet olmak üzere %10-20 oranında epilepsi bildirilmiştir. Nöbetler genellikle çocukluk çağında kolaylıkla kontrol altına alınabilir.

EEG Bulguları

EEG’de yavaşlamış zemin aktivitesi ve multifokal EEG anormallikleri gözlenir. Frajil X sendromunda sık nöbet/EEG paterni selim sentrotemporal dikenli epilepsiye benzerdir.

Statusepileptikus

Gauthey ve ark. yayınladıkları çalışmada Frajil X sendromu olan hastalarında (beş hastada) statusepileptikus saptadıklarını bildirmişlerdir. Hastalar ilk nöbetlerinde statusepileptikus ile başvurmuş ve bazılarında takiplerinde uzamış nöbetler saptanmıştır.

Frajil X sendromunda uzamış nöbetler bildirilmekle birlikte statusepileptikus nadirdir. Takiplerinde bu hastalarda refrakter epilepsi gelişmemiş ve sadece nadir ek nöbetler gözlenmiştir.

Patofizyolojik Mekanizmalar

Epilepsi, Frajil X sendromunun sık başvuru nedenlerinden biridir. Buna neden olan değişik mekanizmalar söz konusudur. Frajil X fare modellerinde hipokampus, diensefalon ve beyin sapında GABAa üretiminin düşük, glutamik asit dekarboksilaz üretiminin de yüksek olduğu görülmüştür.

İnhibisyon-Eksitasyon Dengesizliği

İnhibisyon-eksitasyon sistemindeki bu dengesizlik nöbet gelişimine neden olabilir. Bu dengesizlik yaşamın ilk 6 ayında başlayabilir fakat genellikle 2 yaşından önce nöbete yol açmaz. Frajil X sendromu olan hastalarda epilepsi nöbetleri nadirdir fakat EEG anormallikleri birkaç yıl sonrasında ciddileşebilir.

#FrajilXSendromu #FMR1Geni #BilişselGerilik #OtizmSpektrumBozukluğu #Epilepsi #GenetikSendrom #CGGTekrarı #FMRPProteini #Makrosefali #Makroorşidizm #Statusepileptikus #Nörogenetik #GelişimselBozukluk #ÇocukNörolojisi #SinaptikPlastisite